Phân loại các CDTP
*Agonists (đồng vận):
– Morphine
– Heroin
– Methadone
– Codeine
*Partial (Agonists: đồng vận một phần):
– Buprenorphine (Subutex)
– Suboxone (buprenorphine + naloxone)
*Antagonists (đối vận):
– Naloxone
– Naltrexone
Mu, delta, kappa opioids receptors
Các CDTP tác động vào các receptors:
– μ ở não: giảm đau và ức chế TT hô hấp
– κ ở tuỷ sống: giảm đau
– δ: gây khoái cảm
TIÊU CHUẨN CHẨN ĐOÁN NGHIỆN CDTP THEO ICD 10
Có ít nhất 3/6 triệu chứng sau trở lên ở bất cứ thời điểm nào trong 12 tháng qua.
1.Thèm muốn mãnh liệt sử dụng CDTP
- Mất khả năng kiểm soát việc sử dụng CDTP
- Ngừng hoặc giảm đáng kể liều đang sử dụng sẽ xuất hiện hội chứng cai.
- Liều CDTP sử dụng ngày càng tăng.
- Luôn tìm kỳ được CDTP, sao nhãng nhiệm vụ và sở thích.
- Biết tác hại nặng nề hoặc có bằng chứng về tác hại vẫn tiếp tục sử dụng CDTP.
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DƯỢC LÝ CHÍNH CỦA HEROIN & METHADONE
BIỂU HIỆN LÂM SÀNG CDTP
– Giảm đau
– Gây ngủ
– Khoái cảm
– Ức chế hô hấp
– Các tác dụng khác:giảm nhu động dạ dày-ruột, táo bón, buồn nôn, nôn, rối loạn chức năng nội tiết và hệ TKTV.
Nhiễm độc:
Biểu hiện: nói lứu lưỡi, đi loạng choạng, giảm chú ý, giảm trí nhớ, suy hô hấp, co đồng tử, co cơ trơn, cơ vòng, hạ HA, giảm nhịp tim, giảm thân nhiệt, lơ mơ, hôn mê, tử vong.
Hội chứng cai:
Biểu hiện: rối loạn khí sắc, ngáp, buồn nôn, nôn, đau nhức cơ, chảy nước mắt, mũi, giãn đồng tử, nổi da gà, vã mồ hôi, tiêu chảy, tăng thân nhiệt, mạnh nhanh, HA tăng, mất ngủ.
ĐIỀU TRỊ NGHIỆN CDTP
- Điều trị bằng thuốc:
– ĐT trạng thái nhiễm độc cấp: Naloxone
– ĐT hội chứng cai: Catapressant
– ĐT bằng thuốc thay thế: Methadone, Subuxone=Buprenorphine + Naloxone
– ĐT thuốc đối kháng: Naltrexone
- Điều trị bằng liệu pháp tâm lý:
– LPTL cá nhân: thư giãn luyện tập…
– LPTL nhóm: LP cặp, nhóm đặc trưng…
– LPTL NT-HV: củng cố âm tính, củng cố dương tính, giải mẫn cảm có hệ thống, kỹ năng đương đầu…
– LPTL gia đình: can thiệp gia đình
- Điều trị các bệnh đồng diễn:
– Các RLTT thường gặp: TTPL, RLCX lưỡng cực, trầm cảm, lo âu…
– AIDS: ART
– Lao: giai đoạn cấp, gđ duy trì…
– Nấm:
Lưu ý: tương tác thuốc có thể xẩy ra khi điều trị đồng thời nhiều loại thuốc
- Phục hồi chức năng:
– Tâm lý: sở thích, chăm sóc bản thân, giao tiếp…
– Xã hội: cải thiện, xây dựng lại mối quan hệ của người bệnh với gia đình & xã hội…
– Lao động: việc làm, tránh thời gian nhàn rỗi
ĐIỀU TRỊ ĐỐI KHÁNG NGHIỆN CDTP BẰNG NALTREXONE
- Mục tiêu: nhằm củng cố kết quả cai nghiện CDTP (chống tái nghiện) .
- Đối tượng: những người sau cai tại các TT 06 về cộng đồng mong muốn được chữa khỏi và không tái nghiện, có động cơ.
- Tác dụng của thuốc: làm người bệnh hết thèm nhớ heroin do phong toả các receptor CDTP ở não, không còn nhu cầu sử dụng heroin nữa.
- Hiệu quả đạt được: hết phụ thuộc vào heroin (ngừng sử dụng heroin), PHCN TL-XH, lao động, giảm tác hại cho người bệnh – gia đình và xã hội.
- Qui trình điều trị:
– Uống thuốc cách nhật 2,4,6 hoặc 3,5,7 dưới sự giám sát của nhân viên y tế.
– Liều lượng: 100mg, 100 mg, 150mg
– Kết hợp liệu pháp thể chế, tâm lý- xã hội, lao động
– Xét nghiệm chức năng gan định kỳ nếu cần.
- Ưu điểm:
– Hết nghiện heroin.
– Uống thuốc tại nhà, cộng đồng do bác sĩ đa khoa làm
- Nhược điểm:
– Không hiệu quả nếu người bệnh khước từ điều trị do làm mất khoái cảm, kém hấp dẫn người bệnh, tỉ lệ bỏ điều trị cao.
– Nguy cơ tử vong nếu người bệnh vẫn còn cố tình sử dụng heroin đồng thời (cần có ký cam kết của người bệnh và gia đình).
ĐIỀU TRỊ THAY THẾ NGHIỆN CDTP BẰNG THUỐC METHADONE
1.Mục tiêu: thay một nghiện nặng bằng một nghiện nhẹ nhằm giảm tác hại do nghiện heroin gây ra cho người bệnh, gia đình và xã hội.
2.Đối tượng: những người vì lý do nào đó “chưa từ bỏ được heroin”, thiếu động cơ điều trị”, thiếu trợ giúp của gia đình, xã hội.
3.Tác dụng: thay thế heroin, hết thèm nhớ H
- Hiệu quả: giảm hại, PHCNTL-XH-LĐ
- Qui trình điều trị:
– Uống thuốc hàng ngày tại các trung tâm, dưới sự giám sát của nhân viên y tế.
– Kết hợp uống M với LPTL, dịch vụ y tế, xã hội, việc làm, pháp lý…
– Thời gian uống thuốc càng lâu càng tốt, tối thiểu 1 năm
– Nguyên tắc sử dụng M: khởi liều thấp, tăng từ từ, duy trì liều cao phù hợp với dung nạp của từng người
– Ngừng điều trị theo tiến trình thoả thuận với người bệnh(trừ trường hợp đặc biệt).
6.Ưu điểm: Giảm tác hại do nghiện heroin gây ra: giảm sử dụng MT, tiêm chích, quá liều, lây nhiễm bệnh, tội phạm, PHCN
7.Nhược điểm:
– Vẫn còn phụ thuộc vào Methadone
– Nguy cơ tái sử dụng heroin trong quá trình điều trị.Nguy cơ tử vong do quá liều.
– Phải tới TT uống thuốc 365/365 ngày
ĐIỀU TRỊ THAY THẾ NGHIỆN CDTP BẰNG THUỐC SUBUXONE
(Subuxone = Buprenorphine+naloxone)
1.Mục tiêu: thay một nghiện nặng bằng một nghiện nhẹ nhằm giảm tác hại do nghiện heroin gây ra cho người bệnh, gia đình và xã hội.
2.Đối tượng: những người vì lý do nào đó “chưa từ bỏ được heroin”, thiếu động cơ điều trị”, thiếu trợ giúp của gia đình, xã hội.
3.Tác dụng: thay thế heroin, hết thèm nhớ
4. Hiệu quả: giảm hại, PHCNTL-XH-LĐ
5. Qui trình điều trị:
– Ngậm thuốc dưới lưỡi cách nhật(T2,T4,T6) tại các TT hoặc hiệu thuốc, dưới sự giám sát của nhân viên.
– Kết hợp uống XB với LPTL, dịch vụ y tế, xã hội khác, việc làm…
– Thời gian uống thuốc càng lâu càng tốt, tối thiểu 1 năm
– Sử dụng XB: liều từ 8-16-32mg/ngày, duy trì liều phù hợp với dung nạp của từng người
– Ngừng điều trị theo tiến trình thoả thuận với người bệnh(trừ trường hợp đặc biệt).
6.Ưu điểm:
– Giảm tác hại do nghiện heroin gây ra: giảm sử dụng MT, tiêm chích, quá liều, lây nhiễm bệnh, tội phạm, PHCN
– Không sợ quá liều
– Tránh được tiêm chích heroin
– Dễ sử dụng, tại cộng đồng, GP làm
7.Nhược điểm: giá thuốc còn cao
– Vẫn còn phụ thuộc vào Subuxone
– Giá thuốc đắt hơn nhiều so với Method
TTƯT, BSCK II Nguyễn Minh Tuấn
Khoa khám bệnh-BVĐK Tâm Anh
Nguyên phó viện trưởng VSKTT-BVBM
Nguyên giảng viên chính BMTT-ĐHYHN
